Trollen zijn net mensen
'De sneeuw zat als een mof van ijs om zijn enkels.'
Hartje november wil je best lezen over stepsleeën, snowjoggers,
sneeuwschuivers, elandhonden en toeristen met belachelijk overdreven hoofddeksels, ingepakt als voor een poolexpeditie. Het is de sfeer van Stefan Spjuts debuut dat zich in het hoge noorden van Zweden afspeelt. 'Nieuwe sneeuw op oude sneeuw. Het is altijd hetzelfde,' zegt één van de personages. Maar dat klopt niet helemaal. Ook de meest rustige gemeenschappen dragen ontwrichtende elementen in zich die levens voorgoed kunnen veranderen.
 |
| Dalapaardje, Zweeds symbool © Hardo Müller |
In Kiruna, een mijnstadje binnen de poolcirkel, heeft Gudrun een souvenirwinkel waar ze dalapaardjes, trollen en andere snuisterijen verkoopt. Maar de echte familietrol bestaat ook. Die heeft haar overleden vader, een voormalig luchtfotograaf, met eigen ogen gezien. Wanneer getuigen onrustwekkende verdwijningen in verband brengen met vreemde wezens - reuzen en dwergen - komt de kleindochter in actie. Terwijl politie en publieke opinie de verhalen bestempelen als 'op hol geslagen fantasieën van mensen in shock', opent Susso een website. Zij heeft niets voor niets een Samische naam gekregen. Dat Arctische volk van sjamanen en sagen vertelt immers al eeuwenlang over het Stallovolk met wie het in onmin leefde. Die buren zouden mens-vreemde eigenschappen hebben en zich bezondigen aan kinderdiefstal. Maar moet je die rare Samen ernstig nemen? Of de getraumatiseerde geesten van andere Zweden?
Een verband leggen tussen verdwenen mensen, de dreigende oneindigheid van de natuur en paranormale verschijnselen hoort bij de Scandinavische cultuur. Dat thema vind je in overgeleverde vertellingen terug maar ook bij gevestigde auteurs zoals Yrsa Sigurdardottir, Marie Hermanson en Arnaldur Indridason. Toch gaat Stefan Spjut nog een stap verder: hij introduceert de wereld van trollen (je kunt ze ook Stallo's, sommeltjes of gnomen noemen) in al zijn filmische levendigheid. De trol krijgt niet alleen letterlijk een gezicht - gele ogen als spleetjes, misvormde gelaatstrekken, pluizig haar... - maar een hele persoonlijkheid. Deze mensachtigen, die honderden jaren oud kunnen worden, zijn in staat gedachten in je hoofd te plaatsen, je bewustzijn binnen te dringen met goede of kwade bedoelingen. En ze kunnen een andere zijnsvorm aannemen. Voldoende materiaal, dus, om een literaire confrontatie te bedenken met Adamskinderen.
 |
| Winter in Kiruna |
'Ze hechten zich aan plaatsen', zegt personage Börje, 'niet aan mensen.'
'Ze hebben een gezicht, dat is ook alles', vindt Ejvor. 'Alles wat je daar aan menselijks in ziet, komt uit jezelf.'Maar gaandeweg merk je dat dit kort-door-de-bocht-redeneringen zijn. Dat ook hun identiteit geschakeerd is. En dat je twee partijen nodig hebt om oorlog te voeren.
Er zitten trouwens wel meer stekelige verwijzingen in Stallo. Die gaan van uit Amerika overgewaaide paarse Kerstverlichting, over kaasschaven met elandkoppen en nep-sjamanentrommels in de toeristenindustrie tot het idee dat liefst donkere kinderen ontvoerd worden omdat migranten vaak illegaal zijn en geen aangifte kunnen doen. 'Een donker kind wordt minder gemist', zo klinkt het cynisch.
 |
| Samen met wit rendier (wintervacht) |
Een belangrijke sterkhouder van Stallo is de gevarieerde, bij momenten, erg beeldende taal. Stylistische vondsten om even bij stil te staan zijn, bijvoorbeeld:
'de met sparren bebaarde helling'
'bossen als afwachtende legers'
'De moerassen veranderden van kleur, het leek wel of er roodbruine winden over waaiden.'
'De maan loste op als een ijsschots in zwart water.
'... herinneringen als zondoorschenen kraaltjes waar ze een ketting mee kon rijgen'
Dit lijstje zou je erg lang kunnen maken en dat is een opluchting. Al te vaak krijgen thrillers het etiket 'literair' zonder dat er sprake is van taalcreativiteit! Dit levert Spjut een extra beoordelingsster op.
Stallo is geen boek voor lezers die willen wroeten in de psyche van personages of op zoek zijn naar bijtende spanning. Om van deze Spjut te genieten moet je hem willen volgen naar een verhalende fantasiewereld waarin het misdaadgenre dat van de fantasy ontmoet. Hoewel deze nieuwkomer een hechte structuur neerzet en in de laatste honderd bladzijden flink vaart maakt, mocht het geheel, wat mij betreft, iets compacter geschreven zijn. Ook mocht de kritische kijk op het mens-zijn wat nadrukkelijker in de verf zijn gezet.
Toch is Spjuts debuut een ongezouten sprookje voor volwassenen dat je ook, in een wat vereenvoudigde versie, aan kinderen zou kunnen vertellen. Het is best mogelijk dat de kleintjes (en misschien ook de groten) daarna om een trolletje vragen. Er zitten erg aaibare exemplaren tussen... als ze toch die stinkende geurvlag niet om zich heen hadden!
Quotering: ****
Uitgegeven bij Cargo - 2013
Geen opmerkingen:
Een reactie posten